مطالعه اکوفیزیولوژیک، مورفولوژیک و مولکولی جهت تعیین گونه های سیبلینگ complex culex pipiens در شهرستان یزد

وضعیت تاکسونومیک culex pipiens از سال ها پیش به عنوان گونه ای با تنوع وسیع از نظر مورفولوژیک و بیولوژیک به خوبی شناخته شده بود؛ به طوری که این تغییرات موضوع تحقیقات گسترده ای توسط بسیاری از محققان شده است. بر این اساس مطالعه کمپلکس cx. pipiens با توجه به تفاوت در اقلیم های زیستی اعضای آن، همچنین توزیع آنها که با پراکندگی جغرافیایی انسان ها همپوشانی دارد، به نظر می رسد در کشور ما به عنوان مطالعه ای پایه در امر کنترل و مبارزه حائز اهمیت باشد. در این مطالعه دو شهر زارچ و شاهدیه از شهرستان یزد که بیشترین مشکل ناشی از مزاحمت پشه ها را داشتند انتخاب و با مطالعه زیستگاه های لاروی و اماکن استراحت پشه های بالغ، مکان های مناسب جهت نمونه گیری تعیین شد. نمونه گیری از اردیبهشت ماه لغایت آذرماه 1388 در یازده نوبت به روش ملاقه زنی و صید کلی، صید دستی، صید با تله نورانی و صید از پناهگاه گودالی انجام شد. به منظور مطالعه رفتارstenogamy و eurygamy با توجه به مطالعات انجام شده، قفس هایی به ابعاد 20×20×20 و 60×40×60 طراحی و ساخته شد. همچنین برای تعیین ویژگی autogeny و anautogeny و میزان تمایل خونخواری پشه ها از دو میزبان انسان و پرندگان از قفس هایی به ابعاد 60×40×60 استفاده شد. مطالعات مورفولوژیک لارو با جدا کردن و مونته کردن بندهای شکمی و قسمت انتهایی بدن و مطالعه بالغ ماده روی بال انجام شد. مطالعات مورفولوژیک در بالغ نر محدود به بال و بند انتهایی بدن (ژنتیالیا) می باشد. کاراکتر های اندازه گیری شده به کمک میکروسکوپ و لنز مدرج، در فرم های مخصوص ثبت شده و با استفاده از نرم افزار spss تجزیه و تحلیل شدند. قسمت هایی از بدن لارو و بالغ که ارزش تشخیصی کمتری دارند جهت مطالعات مولکولی استفاده شد. این قسمت از تحقیق پس از استخراج dna، ژن ace2 تکثیر شد. سپس محصول pcr با آنزیم محدود کننده scai، pcr rflp شد. تعدادی از نمونه ها برای تعیین توالی به خارج فرستاده و نتایج تعیین توالی با استفاده از نرم افزار blast با توالی های موجود در gene bank مقایسه و هویت گونه ها شناسایی شد. در این مطالعه نمونه های صید شده از نظر تنوع شامل 5 گونه بودند که در سه جنس anopheles،culex و culiseta قرار داشتند. در این میان culex pipiens با وفور بیش از 80 درصد در مرحله لاروی و بالغ به عنوان گونه غالب شناخته شد. بررسی حالات فیزیولوژیک شکمی بالغ های صید شده در روش پناهگاه گودالی و مقایسه آن با صید کلی، تمایل بیشتر این گونه برای استراحت در اماکن خارجی را نشان داد. نتایج حاصل از مطالعه cx. pipiens در انسکتاریوم نشان داد که این گونه دارای ویژگی ornitophily، steno-eurygamy و anautogeny می باشد. در بررسی های مورفومتریک در مرحله لاروی متوسط نسبت سیفون به زین 2/3 و نیز متوسط شاخص سیفون 86/3 به دست آمد. تعداد انشعاب موی شماره 1 بند 3 و 4 شکم دارای دو انشعاب بود. در نمونه های بالغ نر نیز متوسط نسبت dv/d در ژنیتالیای نر، 09/0 گزارش شد. از مطالعه نسبت r2+3/rcell در بال پشه های بالغ متوسط 17/4 به دست آمد. این نتایج به ویژه نتایج مربوط به ژنیتالیای نر گونه cx. pipiens را در بین نمونه ها نشان می دهد. در مطالعه مولکولی نیز از بررسی ژن ace2 با pcr rflp الگوهای باندی متناسب با دو گونه cx. pipiens و cx. quiquefasiatus نشان داده شد. در بررسی توالی های این دو گونه 54 تنوع در سطح قطعه تکثیر یافته از ژن ace2 به دست آمد در حالی که تنوع در سطح بین گونه ای در cx. pipiens بسیار کم بود. بررسی لانه های لاروی culex pipiens و ویژگی های آن می تواند این نکته را روشن کند که سازش بسیار بالای این گونه با انواع زیستگاه های لاروی و با درجه آلودگی متفاوت، دلیل پراکندگی و وفور بالای این گونه در ایران و منطقه باشد. در نمونه گیری های انجام شده با بررسی فعالیت فصلی، بیشترین وفور بالغ و حداکثر دوره فعالیت فصلی cx. pipiens از اواخر خرداد تا اوایل مرداد مشخص شد؛ این در صورتی است که اوج وفور لاروی آن از اواسط خرداد تا اواسط تیرگزارش می شود. آن چیزی که به ذهن می رسد به وجود آمدن یک مشکل در مرحله تفسیر تنوع در کمپلکس cx. pipiens است. از آنجایی که تنوع کاراکتر های مورفولوژیک و بیولوژیک در سطح جمعیت های محلی نمود پیدا می کند و متعاقبا وابستگی این ویژگی ها با توزیع جغرافیایی و فصل فعالیت آنها مطرح است؛ در نتیجه هر قدر یک مطالعه امکان به دست آوردن داده های دقیق تری از تغییر پذیری در cx. pipiens complex ارائه دهد، موفق به ارائه بحث های مستدل تری در مورد اصطلاحات تاکسونومیک کاربردی در این کمپلکس می شود با توجه به نتایج ارائه شده نمونه های مطالعه شده در سطح گونه تا حد زیادی با هم شباهت داشتند؛ اما تغییرات در سطح بین گونه ای در cx. pipiens و cx. quinquefasciatus تا حد زیادی محرز و مشخص بود. از مقایسه کاراکتر های مورفولوژیک در نمونه های مورد مطالعه در تشخیص مولکولی، مهمترین و با ارزش ترین کاراکتر تشخیصی، ژنیتالیای نر مشخص شد.